Zabytki w Bieszczadach: Zamek Kmitów w Lesku

Średniowieczny zamek rodziny Kmitów w Lesku powstał po spustoszeniu przez Węgrów i Wołochów zamku Sobień. Na początku nowa siedziba znakomitego rodu była tylko skromną, drewnianą fortalicją, którą na ziemiach należących do kasztelana przemyskiego, Jana Kmity wybudował w 1491 roku jego dzierżawca Dziersław z Bukowa. Dwór obronny wkrótce zastąpiono okazalszą budowlą. Prace nad zamkiem rozpoczął zapewne syn Jana, Stanisław Kmita z Sobienia, a kontynuował jego wnuk wojewoda krakowski, marszałek wielki koronny i powiernik królowej Bony, Piotr Kmita. Bieszczady agroturystyka noclegi

Opisy kompleksu zamkowego można znaleźć w dwóch aktach działowych z 17 IX 1580 roku i z 1 X 1580 roku. Dzięki nim wiemy, że leski zamek usytuowany na stromym wzgórzu, którego broniła przepływająca u jego stóp rzeka San, składał się z piętrowej bramy z piwnicami, piętrowego domu murowanego z komorami i piwnicami, drugiego piętrowego domu murowanego z piwnicami, piętrowego domu drewnianego, drewnianej kuchni, drugiej wielkiej kuchni murowanej z piwnicami, drewnianej piekarni i placu zamkowego. Budynki zamkowe otaczały parkany i mury obronne. Murowane budynki na stromym wzgórzu nad Sanem miały grube mury piwnic, które pełniły funkcję murów obronnych. Parkanowe ogrodzenie uzupełniały fragmenty kurtynowego muru. Poza murami obronnymi znajdowały się dwa domy drewniane od strony miasta i od Sanu przeznaczone dla administracji dóbr, browar, masarnia, słodownia, komory, sklepy, ogrody, sad, chmielnik, chłodnik i stajnie. W 1611 roku wspomina się dodatkowo o zwierzyńcu w pobliżu zamku.  Solina pokoje tanio

Budowę zamkowego kompleksu ukończono zapewne już po śmierci Piotra Kmity, który zmarł w 1553 roku. Rozległy majątek leski odziedziczyła jego żona Barbara Kmita z Herburtów. Wraz z bratem kasztelanem lwowskim, Stanisławem Herburtem zarządzała mężowskim majątkiem. Po 1562 roku bogata wdowa ponownie wyszła za mąż za późniejszego kasztelana jaworowskiego, Andrzeja z Górki i wraz z nim wyjechała do Wielkopolski. Zmarła w Koźminie nad Odrą w 1579 roku. Majątek Piotra Kmity podzieliły między sobą jego dwie siostry – Anna, żona Andrzeja Barzego i Katarzyna, żona Stanisława Stadnickiego. Dobra i zamek leski przypadły tej ostatniej. W rękach rodziny Stadnickich leski majątek znajdował się do I połowy XVIII wieku. Bieszczady pokoje

Stadniccy trzykrotnie przeprowadzali remont zamku w Lesku. Pierwsza przebudowa miała miejsce pod koniec XVI wieku. Zamek zyskał wtedy renesansowy charakter, który podkreślała attyka z wnękami. Drugą przebudowę rozpoczęto po Potopie Szwedzkim. W wyniku działań wojennych zamek znacznie ucierpiał. Remont okazał się niezbędny. Stadniccy otoczyli zamkowe wzgórze umocnieniami bastejowymi, a narożne baszty strzegły czworoboczną budowlę. W 1693 roku zamek posiadał dużą bibliotekę, która dysponowała 325 księgami, w tym 90 religijnymi, 86 politycznymi, 41 historycznymi, 32 poetyckimi, 17 prawniczymi i 59 szkolnymi. W inwentarzu z 1697 roku wspomina się o 378 pozycjach książkowych. noclegi nad Soliną

W 1704 roku doszło do kolejnego napadu wojsk szwedzkich, tym razem w czasie trwania wojny północnej. Szwedzcy żołnierze zgrabili mienie należące do właściciela zamku, Jana Franciszka Stadnickiego, a odjeżdżając podłożyli w kilku miejscach ogień i wysadzili XVII-wieczny zamek w powietrze. Zdewastowane zostały mury zamkowe i cenne komnaty, a także bramy. Szwedzi podpalili również miasto. Zniszczeniu uległo zamkowe wyposażenie, ozdoby, księgozbiór, dokumenty i przywileje oraz większość leskiej zabudowy. Zamek odbudowywano przez osiem lat. Prace ukończono w 1712 roku. Bieszczady wille

Niedługo po przeprowadzeniu remontu leski zamek zmienił swoich właścicieli w wyniku mariażu. Dziedziczka Teresa Stadnicka wniosła leski zamek w posagu swojemu mężowi staroście sandomierskiemu Józefowi Ossolińskiemu. Z inwentarza z 1765 roku dowiadujemy się, że zamek w Lesku posiadał w tym czasie rezydencję pańską, kancelarię pańską, skarbiec, kaplicę, piwnice, pokoje dolne i górne, pokoje gościnne, dużą salę, cukiernię, kuchnie, stajnie, ogrody typu włoskiego i bogate wyposażenie zamkowych komnat. W 1767 roku zamkowe piwnice skrywały w swoich lochach 64 beczki, 39 anatałów, 4 anatały miodu pitnego i 122 butelek win węgierskich.

Po I rozbiorze Rzeczpospolitej w 1772 roku do leskiego zamku przybył nowy władca tych ziem, cesarz Józef II w czasie swej podróży po Galicji.

Zamek w Lesku był w posiadaniu rodziny Ossolińskich od 1713 roku do 1776 roku. Remont budynków zamkowych rozpoczął dla Ossolińskich Gotfryd Hoffman. Swojej pracy jednak nie ukończył.

W wyniku zawarcia małżeństwa przez Mariannę Ossolińską i Józefa Mniszcha, zamek leski ponownie zmienił swojego właściciela. Od 1776 roku do 1779 roku znajdował się w posiadaniu rodziny Mniszchów.

Po ślubie Julii Teresy Mniszchówny zamek w Lesku otrzymała rodzina Krasickich jako wiano panny młodej. Właścicielem zamku Krasiccy byli od 1779 roku do 1939 roku.

Jednak nieszczęścia nie omijały dawnej siedziby rodziny Stadnickich. Pożar, który wybuchł w 1783 roku zniszczył wspaniałe wyposażenie zamkowych komnat, cenne obrazy i bibliotekę. Zamek poważnie uszkodzony i porzucony przez właścicieli w kolejnych latach niszczał jeszcze bardziej i w końcu popadł w ruinę. Dzięki ocalałym rycinom z 1835 roku możemy zobaczyć zrujnowany zamek i jego mury porośnięte krzewami.

Dopiero cztery lata później hrabia Ksawery Krasicki, postanowił odbudować zamek. Prace remontowe powierzył Wincentemu Polowi, któremu zamek zawdzięcza klasycystyczną formę. Podczas renowacji część budynków rozebrano i wzniesiono parterowe skrzydła z galeriami od strony dziedzińca, kolumnowy portyk skrywający schody wejściowe, od południowego-wschodu wybudowano mur oporowy z basteją w południowym narożniku i nadbudowano basztę. W 1924 roku odbudowano piętro, dano nowy dach, nadbudowano piętra z balkonami nad skrzydłami i rozebrano kwadratową basztę od zachodu.

Zamek Krasickich ucierpiał w czasie I i II wojny światowej. Od jesieni 1914 roku do wiosny 1915 roku zamkowe komnaty grabili i niszczyli rosyjscy żołnierze, którzy wycofując się wywołali kolejny pożar zamku. Krasiccy odbudowali cenny obiekt. Jednak w 1939 roku zamek zajęli Sowieci, którzy przebywali w nim do VI 1941 roku. Po ataku III Rzeszy na ZSRR ulokowali się w nim niemieccy żołnierze, a w 1944 roku złupili żołnierze 276. dywizji piechoty pod dowództwem gen. mjra P. Bieżko.

Po wojnie przeprowadzono uwłaszczenie dóbr prywatnych zamek Krasickich stał się własnością kopalni „Makoszowy”, która wyremontowała zniszczony działaniami wojennymi obiekt w 1956 roku. Odrestaurowany zamek miał się stać ośrodkiem wypoczynkowym dla górników.

Zamek składa się z czworobocznego budynku głównego i z dwóch skrzydeł. Budynek główny jest zbudowany z części starszej wzniesionej po 1538 roku i części młodszej powstałej przed 1580 rokiem. Murowane skrzydło północno-zachodnie wybudowano w latach 1835-1838, a rozbudowano w 1924 roku. Przy południowo-zachodniej elewacji od dziedzińca znajduje się galeria filarowa. Basztę z piaskowca i cegły wzniesiono w 1656 roku. Skrzydło wschodnie wybudowano w latach 1835-1838, w 1924 roku dodano piętro z balkonem. Okna w tym skrzydle są zamknięte półkoliście. W piwnicy znajduje się otwór strzelniczy w kamiennym obramieniu, który zamurowano. W przedłużeniu tego skrzydła mieści się oranżeria wzniesiona w latach 1835-1838. Przy wschodniej ścianie przybudówki z 1924 roku umiejscowiono renesansowy portal, kamienny, zamknięty półkoliście i zdobiony liśćmi laurowymi i rozetami. Portal wzniesiono po 1556 roku, a przeniesiono do leskiego zamku w 1924 roku z rozebranego zamku w Laszkach Murowanych, który uległ zniszczeniu w 1915 roku. Mur oporowy z piaskowca wybudowano w latach 1835-1838 w miejscu poprzedniego muru obronnego. Mur wzmocniono szkarpami.

Park zamkowy powstał w tym samym okresie czasu co zamek. Urządzono go według włoskich kryteriów i dzięki temu zyskał włoski charakter. Zdewastowany w wyniku licznych działań wojennych zachował kilka pojedynczych okazów starodrzewów, dębów i lip.

O jego obronnym charakterze świadczy dzisiaj strategiczne położenie, fragmenty dawnych umocnień i okrągła baszta narożna wkomponowana w bryłę zamku. Teraz znajduje się tutaj pensjonat, który oferuje noclegi gościom przybywającym do Leska. Według krążącej legendy wieczorami zamkowymi korytarzami spaceruje Czarna Dama, która przybyła do zamku wraz z Kmitami z ich sobieńskiego grodziska.